(1999)
Pravo na različitost
Na prostoru evropskog kontinenta ne postoji složenija i kompleksnija zajednica od vojvođanske.Teško je pronaći i jedan sličan prostor na kome su se, kroz istoriju, toliko mešali nacionalni, ekonomski i državni interesi kao što je to današnja Vojvodina ograničena rekama i nacionalnim državama.
Migracije na tlu Vojvodine učinile su je i čine sredinom koja nosi sve tradicije Evrope i Balkana, a kvalitet življenja definisan je u jasnim pravnim i civilizacijskim okvirima bez zaostataka rodovskih i plemenskih odnosa. Vojvodina nije samo višenacionalna, niti je samo višekonfesionalna sredina.
Ona jeste i to, ali je i višezavičajna sredina. Ta posebnost, da na njenoj teritoriji žive pripadnici iste nacije i vere, ali različitog zavičajnog porekla, kulture i običaja, čini Vojvodinu kompleksnijom, a nacionalne zajednice, unutar njih samih, i raznovrsnijim i bogatijim.
Mislimo da se Vojvodina, zbog toga, ne može posmatrati kao anonimni deo, ove ili one, nacionalne, ili na nacionalnom principu zasnovane države, ali se, takođe, ne može ni izdvajati iz ukupnog nasleđa svih različitih nacionlanih i drugih zajednica ljudi koje na njenom tlu žive.
Ustavno-pravna rešenja položaja Vojvodine moraju uzeti u obzir sve navedene specifičnosti i izraziti njenu kompleksnost. Vojvodina se danas nalazi na prekretnici.
Njena prošlost još nije završena, a njena budućnost još nije počela.
Prošlost Vojvodine opterećuju ostaci nerešenog statusa federalne jedinice i autonomne pokrajine u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji. Ako se samo malo dalje pogleda u istoriju, još su živi tragovi 1918. i Trijanonskog ugovora. Njena današnja pozicija je nepostojanje bilo kakvog subjektiviteta u okvirima nelegalne i nelegitimne Savezne Republike Jugoslavije, države koja, i posle sedam godina formalnog postojanja, suočena s brojnim protivrečnostima i konfliktima, ne samo da ni jedan problem nije rešila, nego nema ni definisane granice. Postkomunistički, nacionalsocijalistički politički koncept stalno izbegava da postavi dugoročne osnove političkog funkcionisanja ovih prostora. Njegovom zaslugom su sedam (od osam) federalnih jedinica bivše Jugoslavije postala poprišta, više ili manje, krvavih sukoba centralistički nastrojenih kvazireprezenata pojedinih nacionalnih grupa. Ti sukobi nisu bili, kako se predstavljalo, nikakva "nacionalna oslobođenja", "zaštita nacionalnih interesa", niti bilo šta slično tome, nego isključivo borbe za rekonstituciju odnosa snaga, vlasti i uticaja na resurse. Bosanska katastrofa je proizvod osnovnog cilja - pretvaranje nacionalno i verski šarolike teritorije u tri nacionalne države - što je dovelo do teškog sakaćenja mogućnosti da se u budućniosti Bosna razvija na multinacionalnom i multikulturalnom osnovu.
U Vojvodini, za razliku od svih ostalih federalnih jednica bivše SFRJ, takav način ’rešavanja’ provociranih nacionalnih konflikata nije moguć. Vojvodina nema čistih nacionalnih enklava. Etnička mešovitost stanovništva nije karakteristika samo gradova, nego i 95% seoskih naselja koja imaju stanovništvo različitih nacionalnosti. Pogrešno je, površno i najčešće zlonamerno, zbog toga, poređenje vojvođanskog pitanja sa bilo kojim, do sada otvaranim, pitanjem na prostoru bivše Jugoslavije. Za Vojvodinu se moraju tražiti nova i drugačija rešenja.
Prvo: Vojvodina mora imati pravni okvir načinjen uz apsolutno uvažavanje, kao vrhovnog, principa prava pojedinca na razlikovanje koje je omeđeno, samo i isključivo, pravom drugog pojednica na različitost.
Svim građanima Vojvodine mora biti garantovana potpuna ravnopravnost, fizička, imovinska i pravna sigurnost, bez obzira na nacionalnu, versku, zavičajnu, rasnu ili polnu pripadnost.
Ni pojedinac, ni kolektiv, ne mogu sticati položaj na osnovu nevoljnih razlika, odnosno onih razlika koje nisu posledica slobodnog izbora.
Građanima Vojvodine mora se garantovati pravo i sloboda povezivanja sa drugima u cilju organizovanja radi promocije i zaštite svojih kolektivnih prava i uživanja kolektivnih sloboda. Prava i slobode kolektiva ograničene su samo pravima i slobodom drugih kolektiva.
Zbog toga Vojvodina treba da ima svoje predstavničko zakonodavno telo, parlament sa dva doma - većem građana i većem naroda. Veće građana bi bilo birano neposrednim, slobodnim i tajnim glasanjem, na periodičnim izborima.
Izabrani poslanici bi reprezentovali volju građana Vojvodine u donošenju svih zakona od značaja za život i funkcionisanje Vojvodine kao celine. Pravo da bira i bude biran ima svaki punoletan građanin Vojvodine.
Veće naroda bi bilo predstavničko telo koje bi činili predstavnici Srba, Mađara, Hrvata, Slovaka, Rumuna, Rusina i ostalih organizovanih nacionalnih, verskih i drugih grupacija. Veće naroda bi odlučivalo o pitanjima kulture, obrazovanja i informisanja neophodnih za čuvanje i negovanje jezičkih, nacionalnih, verskih, zavičajnih i drugih kolektivnih specifičnosti. Odluke bi se donosile jednoglasno.
Rad Vojvođanskog parlamenta bio bi regulisan Ustavom Vojvodine koji bi donela Ustavotvorna skupština Vojvodine. To bi, posle slobodnih izbora, bio njen jedini zadatak u prelaznom periodu. Uz navedene principe ustav bi definisao veze sa državom Srbijom ili sa širom državnom zajednicom u kojoj bi se Vojvodina nalazila, a njime bi bila regulisana i problematika upotrebe vojvođanskih vojnika van Vojvodine. Da mora biti konstitutivni elemenat svake federativne zajednice koju bi činila.
Drugo: Strateške privredne grane Vojvodine su agroindustrija, petrohemijski kompleks i saobraćaj. Vojvođanski parlament bi morao biti najviše telo koje bi odlučivalo o pravcima privrednog razvoja usmerenim na što tešnju saradnju sa svim susedima, ali zasnovanu na tržišnim principima koji bi sprečili odlivanje prirodnih i novonastalih bogatstava sa teritorije Vojvodine kao što je to, tokom celog 20. veka, bio slučaj.
Tržišni principi bi podrazumevali povezivanje sa zemljama Evropske unije i favorizovali bi one privredne grane i delatnosti koje bi bile komplementarne evropskim privrednim resursima i potencijalima, u skladu sa najvišim standardima zaštite čovekove prirodne okoline.
Treće: Odnosi sa Republikom Srbijom bi morali biti regulisani na principima ravnopravnosti i uz neophodnu promenu unutrašnjeg ustrojstva Srbije.
Centralistička, kvazinacionalna strategija iz Beograda razbila je Socijalističku Federetivnu Republiku Jugoslaviju, Saveznu Republiku Jugoslaviju, pa i samu Srbiju - izmeštanjem Kosova iz njenog ustavno-pravnog poretka.
Vojvodini ona nije partner.
Mi vidimo Srbiju kao demokratsku federativnu državu sastavljenu od federalnih jedinica s višim ili nižim stepenom autonomije. Odgovornost za sudbinu države preuzele bi, približno jednake, federalne jedinice sa po oko 2.000.000 stanovnika i definisanim ekonomskim, političkim i istorijskim interesima.
Na taj način bi se, i politički, i ekonomski, i nacionalno Srbija stabilizovala i konstutuisala kao moderna evropska država.
Federalne jedinice, prema našem mišljenju, trebale bi da budu Vojvodina, Šumadija, Jugoistočna Srbija, grad Beograd sa okolinom, Sandžak (Raška oblast) i Kosovo.
Demokratska federalna Srbija imala bi parlament sa dva veća - većem građana i većem federalnih jedinica.
Državu bi predstavljao predsednički dom. Federalne jedinice bi, u dvodomom parlamenu Srbije, ispoljavale svoje interese kroz veće federalnih jedinica koje bi odlučivalo o strateškim političkim i razvojnim ciljevima Srbije.
Vlada države Srbije bi upravljala pitanjima narodne odbrane, spoljne politike, monetarne politike i predlagala osnovne principe makroekonomskog programa. O tim predlozima bi glasalo veće građana.
Veće građana bi imalo i nadzornu funkciju nad funkcionisanjem državnih organa federalnih jedinica i kontrolu ustavnosti njihovog rada.
Vojvodina u takvoj federativnoj državi mora da ima status republike. Na to upućuju istorijska iskustva i činjenica da se autonomna pokrajina pokazala kao nedovoljno stabilno i rešenje bez adekvatne garancije stabilnosti ustavnog poretka.
To se videlo posle puča 1988. i protivustavnog ukinudanja autonomije u Vojvodini.
U ovako definisanom državnom uređenju Vojvodina bi, u oblasti spoljne politike, imala suvereno pravo da uspostavlja međuregionalne odnose sa ostalim evropskim regijama, a u slučaju ulaska Srbije u šire integracije, odluku o tome bi moralo doneti veće federalnih jedinica konsenzusom s jasno definisanim položajem Vojvodine u novim okolnostima.
Federalizacije Srbije i Republika Vojvodina bile bi krupan korak ka stabilizaciji države Srbije i u korenu bi sasekle sve separatističke težnje na teritoriji Srbije.
Republika Vojvodina bi predstavljala i okvir za ispoljavanje specifičnosti svih nacionalnih i drugih zajednica u Vojvodini i bila bi garant dugoročne demokratije u Srbiji.
Povratak Vojvodine na položaj definisan Ustavom iz 1974. godine ne zadovoljava ove zahteve. Ustav iz 1974. je stvaran u drugim okolnostima - u jednopartijskom sistemu i dok je postojala Socijalistička Federativna Republika Jugoslavije kao garant njegovog sprovođenja. Republička administracija Vojvodine koštala bi daleko manje nego postojeća "pokrajinska" administracija. Upotrebila bi se postojeća infrastruka, a umnogome bi podigla ekonomska moć same Vojvodine.
Republika Vojvodine bi, takođe, morala biti decentralizovana spuštanjem odgovornosti za ekonomski razvoj na svaku od tri tradicionalne vojvođanske regije - Srem, Banat i Bačku, zatim na vojvođanske gradove i, potom, do nivoa opština.
Republika Vojvodina bi garantovala pravo na državljanstvo svim svojim građanima bez obzira na njihovu nacionalnu, versku i zavičajnu pripadnost i dvojno državljanstvo ukoliko bi za tim postojala potreba.
Republika Vojvodina bi imala svoju zastavu, himnu i grb koji bi se javno isticali u skladu sa vojvođanskim zakonima, a uz zastavu, himnu i grb države Srbije.
Liga socijaldemokrata Vojvodine, mart, 1999. godine
