BEOGRAD – Narodna poslanica Lige socijaldemokrata Vojvodine Nada Lazic rekla je da se na Zakon o arhivskoj građi čekalo od 1994. godine, ali da se u njemu vidi tendencija centralizacije arhiva. Prema njenim rečima, to za LSV nije prihvatljivo, pogotovo što na teritoriji AP Vojvodine postoje nacionalne zajednice kojima treba pružiti mogućnost da brinu o svojim arhivama. Kako je rekla, teritorija Vojvodine i cele Srbije stalno beleži pad broja stanovnika, pa ako ovako budemo brinuli o svojoj arhivskoj građi, odnosno o svojoj istoriji, možemo doći u situaciju da iza nas ne ostane ni zabeleženi pisani trag.

- Nadležnosti se prenose na republiku, odnosno ove odredbe zakona nisu poštovale nadležnosti Autonomne Pokrajine Vojvodine u oblasti kulture, osim kod osnivačkih prava prema Arhivu Vojvodine koji je ostao u nadležnosti AP Vojvodine. Svi ostali arhivi su prešli po predlogu ovog zakona u nadležnost republike - rekla je Lazic tokom načelne rasprave o Zakonu o arhivskoj građi.

Na teritoriji AP Vojvodine najstariji je Arhiv Vojvodine, koji je osnovan 1926. godine. Osnovan je radi prikupljanja arhivske građe bivših županija sa područja današnje Vojvodine, a koje datiraju od kraja 17. veka do 1918. godine. Danas Arhiv Vojvodine čuva oko 9.000 dužnih metara arhivske građe koju sačinjava građa kako bivših država koje su postojale na teritoriji današnje Vojvodine, tako i ustanova i organa vlasti nastalih od Drugog svetskog rata do danas. Pored Arhiva Vojvodine, zaštitu arhivske građe u Vojvodini obavljaju arhivi u Novom Sadu, Sremskoj Mitrovici, Zrenjaninu, Pančevu, Subotici, Somboru, Kikindi, Senti i Beloj Crkvi. Ukupna količina arhivske građe koja se čuva u ovim arhivima je preko 50 hiljada dužnih metara. Građa datira od sredine i kraja 19. veka i pisana je jezicima administracije latinskim, nemačkim, mađarskim i srpskim. 

- Odredbama predloga zakona predviđa se da se osnivačka prava nad arhivima vrši republika i postavljamo pitanje da li je ova vrsta centralizacije adekvatna da odgovori zahtevima koje postavlja zakon u pogledu digitalizacije i mikrofilmovanja. Da li postoji plan Vlade Republike Srbije za opremanje i osposobljavanje zaposlenih za obavljanje ovih poslova, s obzirom da je utvrđen rok od deset godina za mikrofilmovanje celokupne arhivske građe, a arhivi su bili dužni da utvrde prioritete za digitalizaciju? – upitala je poslanica LSV. 

Lazić je podržala amandman poslanika Žarka Mićina, koji je predložio da Arhiv Novog Sada ostane u nadležnosti grada. Kako je rekla, ova ustanova obuhvata građu iz perioda od 1748. do 2016. godine, odnosno u njemu se čuvaju dokumenti o razvoju grada i okoline, kao i pojedinih organa i organizacija pravnih i fizičkih lica. 

- Grad Novi Sad je, prepoznajući ovaj značaj i potrebu, zajedno sa Pokrajinom, investirao u izgradnju objekta, odnosno zgrade, najsavremenije za smeštaj arhivske građe. Nažalost, ovim zakonom su oduzeta ta osnivačka prava i isti prelazi u ruke republike, kao da u lokalu nemate ljude koji će brinuti o onoj građi i o onom materijalu koji se prikuplja na teritoriji tog grada, odnosno te opštine – navela je.

Poslanica LSV je istakla i da zakon sadrži i jednu diskriminatorsku odredbu, jer predviđa da doktori istorijskih nauka ne moraju da polažu stručni ispit. 

- Zašto se u prelaznim odredbama stidljivo nagoveštava da privatizovana preduzeća mogu zadržati arhivsku građu ako im je potrebna u daljem radu godinu dana, odnosno do momenta kada arhivi budu u mogućnosti da je preuzmu? Da li to znači da možemo očekivati da arhivi preuzmu arhivsku građu NIS-a, fabrike cementa Beočin, Aerodroma Beograd i drugih privatizovanih preduzeća do momenta privatizacije? Da li je opšti interes Republike Srbije da se građa u državnoj i društvenoj svojini preuzme odmah? – upitala je Nada Lazić.

(SzILSV, 22.01.2020)